یادداشت دکتر طه اکرمی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند
۱۳ آبان در حافظه تاریخی ایران تنها یک تاریخ نیست، بلکه روایتی زنده از مسیر پرفرازونشیب ملت ایران در راه استقلال و عزت ملی است. این روز سه رویداد بزرگ را در خود جای داده است: تبعید امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۳، شهادت دانش‌آموزان در سال ۱۳۵۷، و تسخیر سفارت ایالات متحده در سال ۱۳۵۸. سه رخدادی که در ظاهر جدا از یکدیگرند، اما در عمق معنا، به رشته‌ای واحد از آگاهی، مقاومت و کنش سیاسی پیوند خورده‌اند. 
تبعید رهبر انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۴۳ نخستین نشانه از تقابل جدی با سیاست‌های وابستگی و سلطه‌پذیری بود. این واقعه اندیشه استقلال را از سطح خواست روشنفکری و دینی به مطالبه‌ای اجتماعی بدل ساخت. حرکت دانش‌آموزان در ۱۳ آبان ۱۳۵۷ این اندیشه را به میدان جامعه آورد. نوجوانانی که در برابر گلوله ایستادند، به نماد زنده بیداری نسل جوان و پیوند میان ایمان و اراده ملی تبدیل شدند. یک سال بعد، در آبان ۱۳۵۸، تسخیر سفارت آمریکا، آن اندیشه و اراده را در عرصه عمل به نمایش گذاشت. این بار، مقاومت از سطح شعار و اعتراض فراتر رفت و به اقدام سیاسی مؤثر بدل شد. به همین دلیل، در حافظه جمعی ملت ایران، این سه واقعه نه سه فصل جدا، بلکه سه پرده از یک منظومه واحدند: منظومه‌ای که از آگاهی آغاز می‌شود، در مقاومت تداوم می‌یابد و در کنش سیاسی متجلی می‌گردد.
ماندگاری ۱۳ آبان در ذهن جامعه ایرانی تنها به اهمیت تاریخی آن بازنمی‌گردد؛ بلکه نتیجه استمرار یادآوری و بازآفرینی آن در حافظه جمعی است. نسل‌های پی‌درپی از طریق آیین‌ها، رسانه‌ها و نهادهای آموزشی با این روز ارتباط برقرار کرده‌اند. هر سال، تکرار و بازگویی این مناسبت، معناهای تازه‌ای می‌آفریند، حافظه‌ای مشترک را زنده نگاه می‌دارد و به بازتولید اجتماعی حافظه جمعی کمک می‌کند. وقتی نوجوان امروز در مراسم ۱۳ آبان شعار استقلال سر می‌دهد، در واقع رشته‌ای را ادامه می‌دهد که نسل‌های پیش از او آغاز کرده‌اند؛ پیوندی میان دیروز و امروز که نه در قالب کلمات، بلکه در تجربه جمعی استمرار یافته است.
از این منظر، ۱۳ آبان تنها یادبود سه حادثه نیست، بلکه نمادی از هویت ملی و روح استقلال‌طلبی ایرانیان است. در سطح اجتماعی، یادآوری این روز حس همبستگی و اعتمادبه‌نفس جمعی را تقویت می‌کند؛ جامعه‌ای که بارها در برابر فشارهای بیرونی قرار گرفته، با بازخوانی این روز، معنای پایداری را بازمی‌سازد. در سطح سیاسی نیز استمرار حضور مردم در مراسم ۱۳ آبان پیوند میان ارزش‌های انقلاب و حیات نهادی نظام را زنده نگه می‌دارد. این حضور، نه صرفاً تکرار یک آیین، بلکه تجدید عهدی است میان ملت و آرمان استقلال. در عرصه بین‌المللی، ۱۳ آبان به عنوان نماد ایستادگی در برابر سلطه قدرت‌های بزرگ، جایگاه ویژه‌ای یافته است؛ یادآور این حقیقت که استقلال برای ملت ایران، انتخابی تاریخی و مداوم است، نه تصمیمی گذرا.
بدین‌سان، ۱۳ آبان را باید فراتر از یک مناسبت سیاسی دید؛ این روز بخشی از حافظه زنده ملت ایران است. حافظه‌ای که در گذر زمان، خود را بازتولید کرده و به عامل تداوم هویت ملی بدل شده است. اگر جامعه‌ای بتواند گذشته خود را به شکل آگاهانه حفظ کند، می‌تواند مسیر آینده‌اش را نیز با اطمینان بپیماید. از همین رو، ۱۳ آبان تنها یادآور تاریخ انقلاب نیست، بلکه نشانه‌ای از تداوم معنا و پایداری روح استقلال‌خواهی ایرانیان است؛ روحی که هرچند در گذر زمان دچار تغییر در شکل بیان شده، اما در جوهره خود همان است: ایستادگی در برابر سلطه، ایمان به توان ملی، و پافشاری بر عزت و آزادی.